Zorgrobot aanschaffen? Betrek het personeel
Werken in de zorg is mooi en dankbaar werk. Maar veel functies zijn fysiek zwaar, de werkdruk is hoog en personeel is moeilijk te vinden. Tessa, Rose en Lio kunnen wellicht uitkomst bieden. Tessa, Rose en Lio zijn echter geen verplegers of verzorgenden van vlees en bloed. Het zijn namen van zorgrobots. Maar is de inzet van robots wel écht een oplossing?
Robots zien we steeds meer verschijnen. Denk aan bijvoorbeeld de grasmaairobot, robots in distributiecentra en robots in de auto-industrie. De inzet verschilt per sector, maar vaststaat dat de technische ontwikkelingen van robotisering snel gaan. Deze ontwikkelingen worden ook gevolgd door de Arbeidsinspectie. Zo ook als Tessa, Rose en Lio hun opwachting gaan maken in de zorg.
Dagstructuurrobots
Maar hoe snel gaan die ontwikkelingen eigenlijk? En wat betekent dat voor werknemers in de zorg? Voor Anita Hertogh, projectleider Zorg, reden om onderzoek te doen. “We willen weten welke effecten zorgrobots hebben op de arbeidsomstandigheden van het verzorgend personeel in verpleeghuizen en de thuiszorg. Je zou denken positief, maar is dat ook wel zo? ”
Onderzoeksorganisatie TNO werd gevraagd om deze verkenning uit te voeren. TNO ziet twee soorten robots die in de zorg hun intrede doen. Zo kunnen multifunctionele robots de fysieke belasting verlichten. Deze zijn relatief duur en worden nog nauwelijks gebruikt. De verwachting is niet dat deze robots de komende tijd vaak worden aangeschaft in de zorg. Daarnaast zijn er dagstructuurrobots, die bijvoorbeeld bewoners in zorginstellingen ondersteunen bij het zelf innemen van medicijnen. Deze zijn goedkoper en worden al wat vaker toegepast. Goed voor de zorgcliënt, maar de opbrengst voor de werknemers in de zorg lijkt vooralsnog beperkt, stelt TNO.
“De mogelijkheden van zorgrobots lijken op dit moment nog onvoldoende aan te sluiten op de behoeften en verwachtingen van het zorgpersoneel. Uit een aantal experimenten in de zorg blijkt dat de zorgmedewerkers onvoldoende tijd hebben om met nieuwe technologieën te experimenteren, waardoor de mogelijkheden ook niet echt benut kunnen worden. Weliswaar heeft robotisering op dit moment nog weinig impact op het takenpakket en de arbeidsomstandigheden van het verzorgend personeel. Het is belangrijk dat we anticiperen op wat eraan komt. Robots moeten veilig zijn in het gebruik en bovendien niet onnodig belastend zijn voor de zorgverleners”, aldus Anita.
Technostress
“Robots kunnen wel degelijk een bijdrage leveren aan betere arbeidsomstandigheden. Uit het onderzoek van TNO blijkt bijvoorbeeld dat sommige dagstructuurrobots bijdragen aan een positieve sfeer in groepen met demente ouderen. Dat is ook prettig voor zorgmedewerkers. Maar het kan ook leiden tot extra belasting voor het personeel. Bijvoorbeeld doordat de robots moeten worden ingesteld en het personeel dus extra opleiding moet volgen.”
“Willen we robots echt nuttig inzetten, dan betekent dat dat vooraf goed moet worden nagedacht over de mogelijke voor- en nadelen”, aldus Anita. En dan zeker ook vanuit het perspectief van de zorgmedewerkers. “De zorgrobots zijn nu vooral gericht op de ondersteuning van de cliënt. Sommige zorgverleners vinden het leuk om ermee te werken, maar andere geven aan dat het een bron van (techno)stress kan zijn.”
Het onderzoek leert volgens Anita vooral dat extra belasting voor werknemers te voorkomen is door hen te betrekken bij de introductie van nieuwe technologieën, na te gaan welke vernieuwingen het werk voor de werknemer daadwerkelijk verminderen en vervolgens te zorgen voor een goed implementatietraject. Bij een slechte introductie van de technologie leidt robotisering alleen maar tot (techno)stress. De betrokken werknemers zelf gebruikten het woord stress overigens niet, maar spraken wel over taakverzwaring. Het is dus van belang dat zorgmedewerkers niet zomaar extra taken op hun bordje krijgen. En al zeker niet dat die robots zonder overleg met het personeel worden geïntroduceerd.
Werknemers betrekken
TNO beveelt aan om bij werkgevers aandacht te vragen voor participatie van het zorgpersoneel bij de keuze voor en besluitvorming over de inzet van zorgrobots. En wel zo vroeg mogelijk in het proces van robotisering. De mensen die ermee gaan werken kunnen immers het beste inschatten welke robots daadwerkelijk voor taakverlichting zullen zorgen en wat zij nodig hebben om er goed mee te kunnen werken. De ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging kan een belangrijke rol vervullen in het betrekken van medewerkers. Zo kan de ondernemingsraad met de werkgever afspraken maken over een verantwoorde inzet van robots, waarbij aandacht is voor de gevolgen voor de arbeidsomstandigheden en werkzaamheden van het personeel. Voordat de robots worden geïntroduceerd, moet er eigenlijk al een risico-inventarisatie zijn uitgevoerd. En dan niet alleen gericht op de veiligheid van de robots, maar ook op de andere risico’s zoals technostress.
Het is Anita uit het hart gegrepen: “Het allerbelangrijkste, vanuit ons perspectief, is dat nieuwe technologieën maximaal bijdragen aan de gezondheid van werknemers. Vooraf nadenken leidt tot veel nuttiger inzet van de technologie en voorkomt dat robots ongebruikt in de hoek belanden. Of erger nog: ingezet worden tot ongenoegen van zorgmedewerkers.” De Arbeidsinspectie zal de werkgevers in de zorg bij inspectiebezoeken hierop wijzen. “Betrek je werknemers tijdig bij de aanschaf en implementatie van robots.”